Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (Jun 2025)
Tasavvufî Temellere Dayandırılan Enneagramın Tasavvuf Kavramlarından İlâh-ı Mu’tekad, A’yân-ı Sâbite ve Rabbi Has Çerçevesinde Değerlendirilmesi
Abstract
Enneagram, insanların sahip olduğu mizaçları (birbiriyle bağlantılı) dokuz evrede değerlendiren, kendini tanımanın da ötesinde gelişim yöntemi sunan sistemin adıdır. Ermeni asıllı ezoterist George Gurdjieff (1866-1946) tarafından kurulan enneagramın kökeni hakkında farklı fikirler öne sürülmüştür. Enneagramı modern ve bilimsel kabul edenler olduğu gibi köklerini kadim geleneklerde arayanlar da olmuştur. Bazıları Katolik Hristiyanlık ve Kabala ile özdeşleştirirken bazı araştırmacılar tasavvufî geleneğe dayandığına dair çalışmalar ortaya koymuştur. Bu araştırmacılar Gurdjieff’in on beş sûfîden aldığı eğitimle öğretisini geliştirdiğini ancak ortaya koyduğu sistemin tasavvufî gelenekten uzaklaştığını tespit etmişlerdir. Tasavvufî gelenekten çıkarak modern bir görünüm kazanan enneagramın tasavvuf ile benzer yönleri bulunmaktadır. Enneagramın değişim ve gelişim esaslı yönü, tasavvufî eğitimin “hâl ilmi” oluşuyla örtüşmektedir. Ayrıca enneagram mizaç özelliklerinin insanın doğuştan getirdiği sabit hakikatlerini temsil etmesi, tasavvuf kavramlarından a’yân-ı sâbite ile açıklanabilmektedir. İbnü’l-Arabî’ye (ö. 638/1240) ait bir kavram olan a’yân-ı sâbite, yaratılıştan gelen hakikatlere işaret etmeleri bakımından ilâh-ı mu’tekad ve rabbi has kavramları ile bağlantılıdır. Bu makalede tasavvufî eğitime dayandırılan enneagram, insanın özünü ifade eden tasavvufî kavramlardan a’yân-ı sâbite, ilâhî mu’tekad ve rabbi has ile değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Keywords
